Władysław Bandurski

   Przypomniał on w XIX wieku postać królowej Jadwigi i pragnął, by wznowiono starania o jej kanonizację. Pamiętamy, że królowa zmarła w 1399 roku w opinii świętości. Bandurski stawiał Królową za wzór dla młodzieży i dorosłych. Przypominał o zasługach Jadwigi w krzewieniu nauki i polskiej mowy. Miało to ogromną rolę w XIX wieku, gdy język ojczysty był wypierany przez zaborców. Jako wybitny kaznodzieja zdawał sobie sprawę, że potrzeba w Polsce przykładu odwagi i zapału, wiary i czynu, a takich dostarczała zapomniana postać Królowej Jadwigi. Warto więc wspomnieć zapomnianego dziś, a tak bardzo popularnego w wieku XIX biskupa, poetę, kaznodzieję i patriotę, który ożywił kult Jadwigi Królowej i przyczynił się do jej kanonizacji, która miała miejsce na Krakowskich Błoniach dopiero w 1997 roku.

      Pierwszy obraz Stachiewicza Królowa Jadwiga przedstawia monarchinię, w pozycji siedzącej, która trzyma w ręce berło - symbol władzy królewskiej. Złota korona na jej głowie dodaje Jadwidze godności i powagi. Z oblicza pani wawelskiej bije powaga i dostojność. Królowa była nadzwyczaj piękną kobietą. Władysław Bandurski próbował oddać jej urodę i tak pisał: "Sama postać jej była tak piękna i nieziemska, iż musiała wzrok przykuwać do siebie. Lecz piękniejszy i wznioślejszy był wyraz tej anielskiej twarzy, na której więcej było duchowego piękna, niż na wszystkich malowanych obrazach świętych, na której dobroć bezgraniczna i cichy ból zlewały się razem w królewską powagę i męczeński majestat". Malarz starał się oddać nie tylko urodę, ale także święty charakter królowej, który promieniuje z twarzy pełnej zadumy. Pisząc swą powieść, Bandurski korzystał, z kroniki Długosza. Przytoczmy w tym miejscu ten fragment, w którym znany kronikarz opisuje Jadwigę: "Była ponadto wykształcona i zaprawiona w dobrym postępowaniu, a zaszczytne miejsce zapewniało jej nie tyle znakomite pochodzenie, ile kobieca godność. Skromna z natury, odznaczała się również urodzoną wstydliwością. Otrzymała też z niebiańskiego daru bardzo wielką i rzucającą się w oczy urodę, jakiej nigdy dotąd nie widziano". Bandurski w swej książce wielokrotnie podkreślał zarówno jej piękność, jak również świętość, dzięki zaś obrazowi Stachiewicza jego słowo znalazło odzwierciedlenie w malarstwie.
     

       Wiele wieków przetrwały legendy związane z życiem i działalnością Świętej Jadwigi opowiadane z ust do ust. wszystkie przytoczył w swojej książce W. Bandurski. Druga ilustracja "Orędowniczka skrzywdzonych" nawiązuje do rozdziału książki. Któż im łzy wróci, w którym autor opisał wyprawę pary królewskiej do Wielkopolski w maju 1386 roku.

      Tutaj królowa wstawiła się za ubogimi, którym król zabrał dobytek. Malarza zainspirowała ta historia. Na obrazie widzimy rozgniewaną Jadwigę, która rozkazuje mężowi naprawienie krzywdy. Ubrana jest w suknię prostego kroju, trawiastej barwy, bo w maju nie używała innego koloru niż zielony. Ubioru jej dopełniały: popielato-srebrzysta narzuta i skromne nakrycie głowy. Na drugim tle znajdują się postaci zapłakanych ludzi, którzy w błagalnym geście wyciągają ręce. Na prośbę Jadwigi Jagiełło miał podwójnie wynagrodzić krzywdy wieśniaków. Jadwiga miała powiedzieć królowi: "-Kazaliście panie oddać ubogim należność za zagrabione mienie, a nawet go przymnożyć. Ale kto im wylane łzy powróci? Jagiełło podniósł wzrok i utkwił go w małżonce. A było w tym wzroku tyle niemego i jednocześnie wymownego zdumienia, że rzekłbyś, a nawet poprzysiągł: zobaczył ją po raz pierwszy".

      Krzyż był dla niej szkołą służby człowiekowi i najbardziej humanitarnej polityki. Obraz Stachiewicza bardzo działa na wyobraźnię. Jak słusznie zauważa J. Wiercińska: "Jednym z elementów książki - najbardziej rzucających się uwadze i pamięci - jest ilustracja". Dzięki niej rosło przekonanie o świętości wizjonerki.

       Kolejny obraz "Szerząca wiarę" nawiązuje do rozdziału "Obalone Bałwochwalstwo", w którym biskup opisał chrzest Litwy. Artysta na pierwszym planie uwiecznił ogromny pień ściętego drzewa - symbol dawnej wiary Litwinów, obok widnieje ogromna chrzcielnica. Królowa przedstawiona została jako apostołka wiary, która krzyżem błogosławi cisnący się do niej z obawą tłum.

     Z osobą Jadwigi wiąże się także legenda o cudownym przywróceniu życia kotlarczykowi, synowi ubogiej wdowy z Bochni, który podczas procesji w Krakowie zagapił się i wpadł w fale Wisły. Lament zrozpaczonej wdowy usłyszała idąca na przedzie tej procesji królowa i podeszła do ciała chłopca. Bandurski tak przestawił to zdarzenie: "Jadwiga nachyla się. Chwilę stoi jakby w głębokiej zadumie, zdaje się modlić. Potem zdejmuje z ramion kontusik (płaszcz) swój błękitny, nakrywa nim ciało młodego kotlarczyka". Właśnie ten moment uchwycił malarz. Obraz "Kontusik Jadwigi" przedstawia królową, która nachyla się nad ciałem chłopca, by okryć go swoim płaszczem. Na drugim planie widoczny jest lud, który patrzy zdziwiony. Dobry Bóg wysłuchał modlitw Jadwigi i chłopcu przywrócił życie. Ta legenda zachęca nas by modlić się do naszej świętej patronki i powierzać jaj trudne sprawy.

     Kolejna ilustracja "Godząca zwaśnionych" przedstawia chwilę, gdy Jadwiga godzi Skirgiełłę z Witoldem - dwóch braci Jagiełły, którzy wielokrotnie szerzyli bratobójcze walki. Królowa stoi pomiędzy braćmi, którzy w geście pojednania podają sobie ręce do zgody. Obraz nawiązuje do rozdziału "Pośredniczka", gdzie biskup opisał ogromną rolę, jaką odegrała monarchini w pojednaniu zwaśnionych braci. Bez tej zgody niemożliwe byłoby zwycięstwo pod Grunwaldem.

     "Stopka królowej Jadwigi" to tytuł obrazu nawiązującego do legendy, związanej z cudem odbicia na kamieniu stopy królowej. Dnia 16 października 1398 roku królowa udała się na Garbary [nazwa dzisiejszej dzielnicy Krakowa pochodziła od mieszkających tam garbarzy wyprawiających skóry] w Krakowie do braci Najświętszej Maryi Panny z góry Karmel, by zobaczyć jak postępują prace przy budowie kościoła. Wśród pracujących ludzi zauważyła płaczącego murarza, który tak miał opowiedzieć jej o swej niedoli: "Jakże mi nie płakać, miłościwa pani ? Żonę moją zmogła niemoc, puchlina. Ona mi ślubna, zaprzysiężona przed pańskim ołtarzem. Mam ją zostawić bez żadnej pomocy ? Wszyscy prawią: na tę chorość najlepszy jest utarty a rozpuszczony w winie proszek z węża, a co najmniej z ropuchy. A mnie nie stać na jego kupno. Co dopiero mówić o sprowadzeniu medyka czy choćby znachorki ? A przecież w moim domu jest czworo dzieci. Jakże mi nie płakać, gdy głód morzy mi dzieci, a nikąd pomocy...

-    Ile zarabiasz człowieku? - spytała Królowa
-    Dwa grosze dziennie. Zwyczajna to zapłata za robociznę rzemieślniczą.
-    Dobry człowieku - rzekła - nie frasuj się. Jutro przyślemy do twojej żony naszego medyka z lekami, przyślemy ci też grosiwa. Dziś nie mam przy sobie nić, wszakże... Tu królowa postawiła na pobielonej wapnem płycie nogę i oderwała od niego srebrną sprzączkę.
-    To wystarczy ci do jutra na najpilniejsze wydatki.
       Z oczu murarza ściekły łzy. Gdy obeschły, ujrzał on na głazie zarys stopy królowej. To dzięki Jadwidze wybudowano wspaniały kościół Karmelitów na Piasku w Krakowie, w którym do dziś można podziwiać odbitą na kamieniu stopkę Jadwigi. Przyjrzyjmy się bliżej obrazowi: na pierwszym planie widać zdziwionego murarza, który patrzy na odbitą na kamieniu stopę. Nieco dalej postać pani wawelskiej, która ogląda się zdziwiona.

      Królowa była świetnym politykiem, bardzo interesowała się sprawami państwowymi. Doskonale rozumiała, że Polska musi stawić czoła potędze krzyżackiej, jednak zdawała sobie sprawę, że należy odczekać do czasu aż wzmocnimy siły militarne. Wielokrotnie pertraktowała z Krzyżakami, jednak oni lekceważyli jej żądania o zwrócenie ziem. W obrazie "Strażnik pokoju" Stachiewicz zobrazował monarchinię, która, według legendy, przepowiedziała zakonowi klęskę. Na drugim planie widać Krzyżaków, których oczy zdradzają przerażenie i obawę wobec zdecydowanej postawy polskiej królowej. A było to tak. Para królewska udała się do Torunia, by pertraktować z Krzyżakami o ziemię dobrzyńską. Toruń był bramą, stąd Krzyżacy pustoszyli całą Polskę. Sam wielki mistrz Konrad von Jungingen nie przybył lekceważąc królową, przysłał zastępcę. Po trudnej dyskusji Jadwiga milczała.

      Przebiegła myślą najgorsze zbrodnie i krętactwa krzyżackie: przedstawienie papieżowi sfałszowanego dokumentu księcia Konrada Mazowieckiego... podstępne wydarcie Pomorza Gdańskiego Polsce... pustoszenie jej ogniem i mieczem za Łokietka... nieuznawanie uznawanego przez papieża chrztu Litwy... spotwarzanie jej samej i jej męża. Królowa nie zajmowała się wywiadem, ale jej mąż miał swoich ludzi nawet w otoczeniu wielkiego mistrza i przekazywał jej potrzebne wiadomości. Ten komtur wpatrzony w nią jak w święty obraz, nie nazywał ją inaczej jak "nałożnicą Jagiełły". Tamten zaś, który już zdążył jej szepnąć, że jest najmądrzejszą z niewiast ziemi, rozpowiadał o niej jako o "nieudanej córce wielkiego ojca". Nagle ze zwykłego milczenia Jadwiga przeniosła się w sferę boskiego milczenia. Królowa poczuła się wprost porwana przez Ciszę i utwierdzona na tak wysokim szczycie, że niósł się tam jedynie głos Boży. Miała świadomość, że cokolwiek powie to nie będzie wypowiedzią jej samej, ale zabrzmi Bożą wyrocznią. Powstała, a jej poruszenie miało w sobie coś z poruszenia przez Boga posad ziemi. Natychmiast powstali wszyscy: panowie polscy i rycerze krzyżaccy. Królowa powiedziała: Biada wam za dawne i obecne krzywdy wyrządzone Królestwu Polskiemu ! Biada wam za knowania i zdrady popełnione względem tych panów, których łaską i jałmużną wzrośliście w potęgę ! Dopóki żyję nie dopuszczę do wybuchu wojny, ale obaczycie...".

       Kolejna ilustracja "Opiekunka chorych" przedstawia królową opatrującą rany nędzarza, którym już nikt nie chciał się zająć. Bandurski tak opisywał to zdarzenie w rozdziale "Przy łóżku nędzarza": "Jadwiga lekko zachmurzyła czoło, zawinęła rękawy królewskiej swej szaty i rzecze: - Dajcie wody i maście gojące! Ze zdumieniem patrzą wszyscy obecni, a królowa rany nędzarza obmywa, maścią smaruje i czystym obwiązuje płótnem" . Jadwiga zabrała się do obmywania wrzodu koło serca. Ale choć robiła to równie sprawnie i delikatnie jak poprzednio, wrzód nagle pękł i pociekła z niego krew, świeża i czerwona. - Daruj mi ! - zawołała Jadwiga, ale zanim w geście przebłagania uklękła, spojrzała na twarz chorego. Stężone w bólu rysy wyłagodziły się, a bijąca z nich jasność poszerzała się. Porażona tym blaskiem Jadwiga spuściła powieki i oparła się o ścianę. Gdy otworzyła oczy, zobaczyła puste łoże. Rzecz miała miejsce w szpitalu prowadzonym przez siostry Duchaczki na ulicy szpitalnej równoległej do ul Floriańskiej. Szpital ten, tak jak wszystkie szpitale średniowieczne, był przede wszystkim przytułkiem dla ubogich i wydziedziczonych.

    Ostatni obraz Stachiewicza Wspierająca naukę wykonany do książki Władysława Bandurskiego nawiązuje do faktu odnowienia uczelni przez Jadwigę.

      Królowa bowiem oddała swoje klejnoty na odbudowę Akademii Krakowskiej. Na obrazie widzimy monarchinię w ciemnozielonej sukni. Władczyni oddaje skrzynię klejnotów na rozbudowę ukochanej uczelni. Była wtedy w stanie błogosławionym.