Tadeusz Olszewski

WIELKIE POWODZIE W POLSCE I GMINIE ŻEGOCINA

    Spośród nękających ludzkość żywiołów pozycję szczególną zajmuje niosąca zagładę i zniszczenie "wielka woda" - jak potocznie nazywa się powódź. Chyba najbardziej znaną powodzią jest potop - występująca w wielu dawno powstałych wierzeniach wielka powódź zesłana przez Boga lub bogów i obejmująca całą Ziemię.
    Czym jest powódź? To jedno z najczęściej występujących zagrożeń naturalnych, będącym zjawiskiem przyrodniczym o charakterze ekstremalnym, często gwałtownym, występującym nieregularnie. Definiowana jest jako "czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, w szczególności wywołane przez wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, z wyłączeniem pokrycia przez wodę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych".
    Ze względu na źródło naukowcy dzielą powodzie na: rzeczne, opadowe, od wód gruntowych, od strony morza, od urządzeń hydrotechnicznych, powódź wywołana innymi czynnikami i powódź o nieznanej genezie.

1. POWODZIE W POLSCE

    Powodzie w naszym kraju występują dosyć często. Nie każde są tak tragiczne, jak pamiętna "powódź tysiąclecia" w 1997 roku, jednak zawsze oznaczały one ludzkie dramaty.

• 988 rok - pierwsza wzmianka, przekazana przez Jana Długosza: "Zdarzały się tego czasu liczne i długotrwałe wylewy, po których nastąpiło lato skwarne i dla wielu płodów przyrodzonych szkodliwe."

• 1118 rok - wiosna i lato, wspomniane przez Jana Długosza: "Te ciągłe ulewy i powodzie nie tylko w Polsce, ale i w okolicznych krajach wielkie poczyniły szkody, zatopiwszy całą niemal Ziemię, a stąd przeszkodziwszy zasiewom i zbiorom [.]. Wkrótce potem takie spadły ulewy i nawałnice, a z rzek tak gwałtownie powstały wylewy wód, że niektórzy lękać się zaczęli powtórnego potopu."

• 1270 rok - wspomniana przez Jana Długosza: "Wisła, rzeka do takiej wzrosła wysokości, że całą przestrzeń między Górą Lasotą a kościołem Św. Stanisława na Skałce zalała, a rwistym prądem bardzo wiele ludzi i domów, bydła, trzody, koni i drobnego dobytku porwała [...]."

• 1310 rok - "...Drugiego dnia w Kłodzku zatopiło całe przedmieście, tak, że tam utonęło przeszło dwa tysiące ludzi."

• 1471 rok - katastrofalna powódź pod Krakowem

• 1813 rok - sierpień, górna Wisła i Dunajec oraz środkowa i dolna Wisła. Wezbranie to miało największy zasięg terytorialny z notowanych do owego czasu i objęło także górną i środkową Odrę oraz tereny Niemiec, Czech i Węgier.

• Rok 1903 - Powódź dotknęła znaczną część ziem polskich znajdujących się w dorzeczu Odry, Soły i Wisły. Deszcze padały przez ponad tydzień, i często były to ulewy albo gwałtowne nawałnice. Wielka woda przerwała wały i zalała obszar prawie tysiąca km2. Powódź szczególnie dotknęła także Kraków i Wrocław. Na skutek kataklizmu rozpoczęto budowę infrastruktury przeciwpowodziowej oraz regulację rzek.

• 1934 - największa powódź w Polsce międzywojennej, która rozpoczęła się od intensywnych opadów deszczu w dorzeczu Dunajca w dniach 13-17 lipca 1934 r. Dnia 16 lipca osiągnięty został, nie pobity nawet w czasie powodzi w 1997 roku, polski rekord wysokości opadów w ciągu jednej doby, kiedy to na Hali Gąsienicowej spadło 255 mm deszczu. Powódź objęła dorzecze Dunajca, Raby, część dorzecza Wisłoki i Skawy. Fala powodziowa spłynęła do Wisły i dotarła do Warszawy 22 lipca. W sumie woda zalała 1260 km2, zabijając 55 osób. Uszkodzeniu, bądź zniszczeniu, uległo 22 059 budynków, 167 km dróg, 78mostów. Wartość powstałych szkód oceniono na 12 milionów dolarów (wartość ówczesna), tj. równowartość 60,3 miliona przedwojennych złotych. W efekcie powodzi, jako zabezpieczenie przeciwpowodziowe, zbudowano i oddano do użytku zbiorniki retencyjne w Porąbce na Sole (1936) oraz w Rożnowie na Dunajcu. Ten ostatni został ukończony dopiero w roku 1941, już w czasie okupacji niemieckiej.

1934 - Zakopane	1934 - Tuchów
1934 - Dobczyce	1934 - Bochnia - u. Proszowska
	Foto: NAC. Dublic domain.

• 1938 - jak poinformowała gazeta "Polska zbrojna" z dnia 7 czerwca "W poniedziałek (6.06.1938 r.) po południu na granicy powiatów limanowskiego i bocheńskiego w gromadach Żegocina, Rozdziele i Łątka (Łąkta) Górna, nastąpiło gwałtowne oberwanie się chmury, skutkiem czego powstała na tych obszarach powódź, która poczyniła wielkie spustoszenia. Na terenie gminy Żegocin i Łątka Górna masy wody przerwały w kilku miejscach drogi pozrywały mosty oraz obaliły wiele słupów telefonicznych. Komunikacja telefoniczna i telegraficzna miedzy Żegocinem a Bochnią została przerwana, komunikacja kołowa między Limanową a Bochnią została również uniemożliwiona. Plony na przestrzeni wielu hektarów uległy zniszczeniu. Ucierpiały również b. znacznie sady i ogrody".

• Na przełomie 1978 i 1979 roku spadła rekordowa ilość śniegu. Było go tak wiele, że ludzie musieli przemieszczać się w wykopanych w śniegu tunelach. Po tak ciężkiej zimie przyszły oczywiście roztopy, tymczasem zmarznięta ziemia nie była w stanie przyjąć tak wielkich ilości wody. Do tego doszedł jeszcze padający deszcz. Powódź połączona z licznymi podtopieniami trwała w sumie prawie dwa miesiące, zalanych zostało ponad 20 tys. km2 terenu, a zniszczenia dotknęły wielu budynków, dróg i mostów.

• 1982 - do powodzi w tym roku doprowadziły wyjątkowo niekorzystne warunki meteorologiczne. Najpierw nastąpiła odwilż, po której w krótkim czasie temperatura spadła do -20 stopni Celsjusza. W efekcie na zbiorniku we Włocławku utworzył się śryż, który zablokował przepływ wody. Zalanych zostało 10 tys. ha gruntu, pod wodą znalazła się także część Płocka. Istniało także prawdopodobieństwo, że woda uszkodzi rurociąg naftowy "Przyjaźń".

• 1997 - "Powódź tysiąclecia" rozpoczęły kilkudniowe, obfite opady deszczu, które spowodowały nagły przybór wody w rzekach. Potem w kolejnych dniach padający deszcz pogarszał sytuację. Kataklizm dotknął dopływy Odry, dorzecze Nysy Łużyckiej, dorzecze i dopływy Wisły. Niemal cała południowa część kraju została zalana. Zginęło 55 osób. Wielka woda dokonała znacznych zniszczeń w budynkach i infrastrukturze drogowej, a straty materialne szacowane były na 12 mld złotych. W wyniku powodzi w mediach i przestrzeni publicznej coraz częściej zaczęto mówić o niebezpieczeństwie budowania domów na terenach zalewowych oraz o szkodliwym wpływie regulacji rzek.

• 2009 - Pod koniec czerwca nad znaczną częścią Europy przeszła potężna fala deszczu oraz burz połączonych z gradem, a nawet trąbami powietrznymi. W niektórych miejscach rzeki w ciągu doby potrafiły przybrać o 3 metry. Najbardziej ucierpiało południe kraju, w tym miasto Ropczyce. Powódź przyczyniła się też do śmierci jednej osoby.

• 2010 - W wyniku obfitych opadów deszczu podniósł się poziom wody w Wiśle. Wezbrane wody zalały Kraków i przerwały wał powodziowy w nowej Hucie, także Śląsk znalazł się pod wodą. Zagrożenie pojawiło się też na Odrze. Fala powodziowa dotarła do Sandomierza, a potem zagroziła gminom nadwiślanym. W wyniku przerwania wałów zostały zalane liczne wsie nad Wisłą. Powódź przyczyniła się do śmierci 6 osób.

• 2021 - W lipcu Polskę nawiedziły intensywne burze. Prawie w każdym województwie można było odnotować starty - zalane drogi, zalane domy. W sierpniu, w wielu miejscach spadła cała norma opadów dla sierpnia, a nawet jej dwukrotność. Odnotowano powyżej 50 mm deszczu. W Krakowie, gdzie spadły 103 mm deszczu, był to największy dobowy opad od co najmniej 126 lat. Z kolei w Kazimierzu Dolnym napadało 120 mm deszczu. To spowodowało gwałtowne wezbrania rzek oraz przekroczenia stanów ostrzegawczych i alarmowych.
  

Spotkanie w 25. rocznicę powodzi - 09.07.2022 r.

    Pamięć o powodzi i ludzkiej solidarności w czasach popowodziowych kontynuuje Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Żegocińskiej im. Czesława Blajdy, które przy współpracy z Wójtem Gminy Żegocina Wojciechem Wroną oraz CKSiT w Żegocinie, kierowanym przez Magdalenę Adamską-Urban, zorganizowało 9 lipca 2022 roku w Kinie "Żegotka" wieczornicę, poświęconą w dużej części wydarzeniu sprzed ćwierć wieku. Po spotkaniu miał miejsce wernisaż wystawy archiwalnych zdjęć z powodzi 1997 roku, nadesłanych do Stowarzyszenia przez mieszkańców gminy, a wystawionych w prowadzonej przez Stowarzyszenie Galerii Wiejskiej. Znalazły się tu fotografie: Zdzisława Janiczka, Tadeusza Olszewskiego, Małgorzaty Rojek i Michała Stacha.

Źródła:
1) www.wikipedia.pl
2) Kronika Szkoły Podstawowej w Łąkcie Dolnej
3) Olszewski Tadeusz, Żywioł, nakładem Urzędu Gminy w  Żegocinie, 1998

[wstecz]