W lutym i marcu 2016 roku przypadła  170. rocznica rabacji chłopskiej w Galicji - wydarzenia, które ma pewne związki z Gminą Żegocina. Rabacja galicyjska ( (od niem. rauben 'grabić', 'plądrować',termin był używany przez chłopów w okresie napadów na dwory) to określenie krwawych wystąpień chłopów pod przywództwem Jakuba Szeli - chłopa ze Smarzowy koło Jasła, skierowanych głównie przeciwko szlachcie, w tym uczestnikom powstania krakowskiego.
    Nieurodzaj i wylewy rzek w latach 1844 - 1845 przyczyniły się do klęski głodu w Galicji. Brak możliwości znalezienia pracy wywołał niepokoje na wsi. Austriacy wykorzystali niezadowolenie chłopów i rozpuszczając plotkę o tym, że powstanie krakowskie (wybuchło w nocy z 20 na 21 lutego 1846 r.) jest akcją zbrojną szlachty przeciwko chłopom, popchnęli ich do mordów i plądrowania szlacheckich dworów. Sprawnie działająca propaganda austriacka, wedle której cesarz chciał znieść pańszczyznę, a powstanie szlachty miało temu zapobiec, w tym słowa Franciszka Kriega - austriackiego prezydenta guberni lwowskiej  "Na polską rewolucję trzeba będzie napuścić polskich chłopów, potem chłopów się wystrzela i na sto lat będzie spokój" spowodowały, że zbrojne gromady chłopów złupiły w lutym i marcu 1846 roku około 500 dworów i zabiły około 1000 ludzi.

    Spojeni alkoholem przez żydowskich karczmarzy i austriackich urzędników na widok nielicznych powstańców z przerażeniem wołali, że "Polacy idą wyrzynać do szczętu chłopów". Czy można było z takimi nieoświeconymi obywatelami wywalczyć wolną Polskę? Być może nie wiedzieli co to znaczy. Napadali więc na dwory i czynili bratobójcze spustoszenie. Zamordowano, często w bardzo okrutny sposób, około 1000 ludzi, głównie ziemian i urzędników dworskich. W mroźne, lutowe dni rozgrywały się ludzkie dramaty. Tak było np. w Jodłowej - na "Stawisku", gdzie rozbestwione chłopstwo z wiosek na zachód od Jodłowej leżących, napadło na folwark; wywleczono leśniczego Franciszka Merskiego i jego syna też Franciszka, skatowanych powieziono przez Ryglice w stronę Tarnowa i bito przed każdą karczmą, aż w Zalasowej dobito i trupy zawieziono do Tarnowa, bo za takich lepiej płacono. Na rynku w Pilźnie pastwiono się nad księdzem Goleckim przywiezionym z Dobrkowa, bito go cepami po czym odwieziono znów do Dobrkowa i wyrzucono na śniegu, a gdy jeszcze drgnął dobito cepami.

    Okropna scena rozegrała się również 19 lutego przed zamkniętą bramą kościoła w Pilźnie. Chłopi przywieźli schwytanego Stanisława Bogusza - właściciela Siedlisk Bogusz. Po długim znęcaniu się nad nim i katowaniu zdołał się wyrwać w koszuli, przybiegł przed drzwi świątyni z nadzieją, że we wnętrzu ocaleje. Niestety drzwi były zamknięte. Padł krzyżem na progu, gdzie chłopstwo dopadło go, biło drągami i cepami nie zważając na powagę uświęconego miejsca i na dogorywającego skazańca. Wrzucono go na wóz i ruszono do Tarnowa, niebawem dobito cepami przed karczmą na Wygodzie. W Brzezinach - Broniszowie koło Ropczyc w czasie napadu na dwór i wywożenia właścicieli na zagładę zgubiono w śniegu niemowlę, które cudownie odnalezione wyrosło na wybitnego uczonego. Był to Karol Olszewski, ur. 1846, zm. 1915, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego, który wespół z Z. Wróblewskim dokonał skroplenia tlenu, później azotu, tlenku węgla, wodoru. Strasznie musiał wyglądać w te dni Tarnówi. Masy chłopstwa z okolic, pijane, zbroczone krwią rodaków krążyły jak nieprzytomne ulicami, nie słuchając głosów duchowieństwa wzywającego do opamiętania. A starosta tarnowski Austriak Breindl i jego świta płacili chłopom za dostarczone trupy i zacierali z uciechy ręce
   Ks. Stefan Dembiński pisze tak: "że rabunki i mordy, jakich się chłopi dopuszczali na szlachcie, nie powstały z niechęci i zemsty ku tymże, ale z nakazu komisarza (Yerwaltera) z Niepołomic i starosty z Bochni, którzy wydali piśmienne rozkazy wójtom, aby szlachtę do cyrkułu dostawiać żywych lub umarłych; źe za każdą osobę zapłacone mieć będę po 12 reńskich srebrem, co też oni uskuteczniając, dostawiali zamordowanych: dziedzica z Nieznanowic, Kempińskiego Henryka, jego żonę i dwoje dzieci, tudzież brata pani Kempińskiej hrabiego Dembickiego Mieczysława, Rylskiego Antoniego  z żoną z Gorzkowa, Kempińskiego Mieczysława z Dobronowic i poranionego Niedzielskiego Antoniego i innych z pod Wieliczki i Bochni obywateli, że za każdego z nich przyrzeczona zapłata na ręce wyrobnika Marcina z wsi Borówka wypłacona została w Bochni".

    Bandy atakowały nie tylko dwory i ich mieszkańców, ale także mniejsze oddziały powstańcze zmierzające do Krakowa. Gdy powstanie krakowskie zostało stłumione i chłopi przestali być potrzebni Austriakom, wojsko przystąpiło do bezwzględnej pacyfikacji. Chłopów chłostano, bito i szykanowano. Opór trwał jeszcze parę miesięcy i dopiero jesienią 1846 r. zaprowadzono w Galicji spokój. Kanclerz Austrii Klemens Lothar von Metternich nie życzył sobie żadnych rewolucji. A jak postąpił wobec galicyjskich chłopów, urzędników i samego Szeli ?

  Jakub Szela, który oprócz rodziny Boguszów tyle innych osób w okolicy Pilzna wymordować kazał i tyle majątków szlacheckich zniszczył, a od którego rozkazy jako od głównodowodzącego na wszystkie strony latały, otrzymał złoty medal i zupełnie urządzone gospodarstwo na Bukowinie, a władza z Wiednia nadała mu nawet specjalny medal. Stało się to 5 sierpnia 1847 r. "Pragnąc wyszczególnić dowody wierności złożone naszemu tronowi i wynagrodzić zachowanie się lojalne p. Jakoba Szeli w czasie ostatnich wypadków w Galicyi w roku ubiegłym, pragnąc nadto obronić go przed wszelkiemi potwarzami, które się nań posypały, nadajemy
mu najłaskawiej wielki medal złoty noszący napis "Bena merenti" ("Dobrze zasłużony").  Posypały się też inne medale i nagrody finansowe. Już 11 lipca lipca 1846 rok  "chcąc wynagrodzić znakomite usługi oddane państwu w czasie ostatnich wypadków w Galicyi" nadano krzyż kawalerski orderu Leopolda p. Breindlowi de Wallersteni-staroście w Tarnowie, Czeczowi de Lindenwald -  staroście w Przemyślu, nadto nadano  szlachectwo austriackie,  Loserthowi - staroście w Wadowicach, Berndtowi - staroście
w Bochni, Bocheńskiemu - staroście w Sączu, Przybylskiemu - staroście w Jaśle. 

    Rabacja objęła Tarnowskie, Bocheńskie, Sanockie, Nowosądeckie i część Jasielskiego. Dotarła także w okolice Żegociny. O tym, co się tutaj działo w tamte, tragiczne dni bratobójczych mordów, możemy dowiedzieć się właściwie tylko z dwóch źródeł. Pierwsze z nich - to kronika parafialna z Żegociny, w której ówczesny proboszcz, pochodzący z Białej koło Makowa Podhalańskiego Wojciech Wciślak (9.10.1843 - 31.03.1847) przedstawił swoją wersje wydarzeń.

     Rok 1846 sławny z rewolucji chłopskiej o czem wieki pamiętać będą a historja świecka obszernie opisuje, dlatego tylko co się parafii Rzegocińskiej tyczy dla następców umieszczam.
    Dnia 22 lutego w niedzielę idąc po nabożeństwie do Łąkty górnej do państwa Kadłubowskich /...../ w odwiedziny wraz z x Wikarem spotkalimy kilku z straży finansowej, którzy z połamanymi lub uszkodzonymi gwerkami szli, a zapytani skąd powracają odpowiedzieli iż z Gnojnika gdzie się chłopi na dwór rzucili, a oni wezwani przez Inspektorat Wiśnicki oraz puł kompanii żołnierzy z Wiśnicza bronili rabować i dlatego na chłopów ostremi nabiciami strzelali i kolbami bili, lecz nadszedł inny rozkaz - ustąpili - a chłopi rabować dalej poczęli. Nie myśląc, aby to złe dalej się rozszerzać mogło - szliśmy dalej - aż u Kadłubowskich dowiadujemy się że w Tarnowskim Cyrkule rabują i zabijają chłopi panów - powróciwszy do domu na drugi dzień dnia
Więcej słychać, że rebelia chłopska się szerzy. 24. - kazałem co ważniejszego pochować jako to Metryki i.t.d. na zakrystią do kościoła wynieść kielichy i lepsze aparaty kościelne do chłopów na schowanie porozdawać, bojąc się gdy obcy chłopi naciągną - by nie pokradli lub zniszczyli - gospodarskie rzeczy po piwnicach pochować.
   Dzień 25. lutego, który był wstępną środą czyli popielcową lud podług zwyczaju do kościoła się zgromadził, po ukończonem nabożeństwie i po danem popielcu - naraz jakby piorunem rażeni wybuchli ze szmerem wielkim z kościoła i na wszystkie strony się rozbiegli parafianie - i wtem słychać iż w Łąkcie dolnej - w Łąkcie górnej - chłopi dwory rabują - co też niestety prawdą było - meble siekierami porąbali - okna powybijali, podłogi drewniane powyrzucali.
    Dnia 26. mnóstwo ludu ciśnie się na cmentarz około kościoła, bo brama na plebanią zamknięta była. Ja zamknąwszy pomieszkanie, stanąłem we furtce z kluczem w ręku, a zobaczywszy że sami swoich pytałem czegoby chcieli, wtem pokazują się Raybrocanie z lasu górskiego piechówką zwanego, lecz krzyknąłem aby ich odpędzali i nie pozwalali rabować lub kraść obce i to też uczynili dopędziwszy ich - wtem nadchodzi do furtki pewny parafianin i mówi do mnie że muszą przyjść na plebanią szukać Józefa Wilkowskiego /leśniczego mego /....../, ja odpowiadam, że go nie ma, lecz gdy nalegać nie przestaje popod ręce swe pchnąłem go na podwórze za cmętarzem, lecz odpowiada że sam nie pójdzie - wziąłem 2. i 3. powypychałem ich na podwórze, sam zaś stałem ciągle we furtce. Ci 3. poszli i tylko do sieni na folwarku; wtem nadbiega chłopiec, może 15 lat mający wpada na cmętarz i mówi że go posyła woyt Ujazdu bo polacy już /..../ sąsiedzkie wsie i ciągną na Ujazd i Kierlikówkę - co mają czynić; ledwie ten skończył, jedzie chłop z Łososiny górnej galop na koniu i woła polacy wyrznęli Sowliny poydzcie na pomoc - wtem momencie ani jednej żywej duszy nie ma koło kościoła wszystko się rozpierzchło do domów - nawet x wikary do lasu uciekł - zostałem tedy sam i odtąd już nie nachodzili mię; lubo 27. leśniczostwo ztłukli i rozpierzyli na plebanią nikt się nie poważył przybyć - obcy zaś mając .przy swej pamięci jak się zdaje strzelanie finansowej straży która tu ma /...../, tak do Rzegociny nieprzybywali bojąc się aby ich to co w Gnojniku nie spotkało, lub prócz jednego chorego - żadnego tu nie było zostali na Wiśnicz powołani. Żadnego więc dozoru, żadnego Rządu we wsi nie było. Chłopi lubo ślubowali w roku 843, 844, 845, lecz pili gorzałkę i robili co im się podobało, lecz dzięki Najwyższemu ani kościoła ani plebani nietknęli się - i owszem nakazanej warty /..../ dosyć pilnie i czujnie odbywali.  Widzieliśmy przewożenie szlachty sandeckiej Laskiewicza powiązanego ze /......./ - Pieniążków z Łososiny a po 6 i więcej chłopów na bryczkach lub/...../ z kosami - widłami - kijami naokoło nich.

    Tyle w tej sprawie pisze ksiądz Wciślak. Drugie ze źródeł to "Dziennik z lat 1856 - 1860" Heleny Klementyny Katarzyny Kadłubowskiej. Cytowany poniżej fragment pochodzi z książki "Kapitan i dwie panny", wydanej w 1980 roku nakładem Wydawnictwa Literackiego - Kraków.

       "W Łąkcie Górnej pod Wiśniczem mieszkaliśmy ciągle aż do okropnego 1846 roku. Kiedy na początku lutego 1846 r. słychać było o jakichś rozruchach w Galicji, wierzyć my temu nie chcieli, wkrótce jednak coraz pewniejsze dochodziły nas wiadomości, że chłopi zabijają panów, że urzędnicy austriaccy przebierają się za chłopów i dodają ducha chłopom, ażeby mordowali swych panów, że w cyrkułach starostowie za żywego szlachcica, którego chłopi przywieźli, płacili po 5 złr., a za zabitego po 10, jako nagroda posłuszeństwa. Niepodobieństwem było wierzyć w podobną gadaninę, bo czyż podobne, ażeby w wieku tak oświeconym jak 19, wieku, w którym religia chrześcijańska ułagodziła dzikość obyczajów, wskazała drogę, jaką ludzie postępować mają, znalazł się naród tak nikczemny, podły, zdradziecki, że ażby kazał mordować obywateli, bojąc się, ażeby ci nie podnieśli kiedy przeciw nim broni, dopominając się orężem o swą własność gwałtem im wydartą, o swą ukochaną Ojczyznę. Ale najlepiej się to pokaże w późniejszych wiekach, trudno to teraz sądzić, kiedy wypadki tak jeszcze są świeże, kiedy nam nawet mówić o tym nie wolno. Zostaną jednak zapewne rękopisy żyjących wówczas ludzi będących świadkami tych strasznych zbrodni. Te więc rękopisy najlepiej dowiodą prawdę; historia najsprawiedliwiej osądzi, kto i dlaczego był główną przyczyną tych okropności, nasi prawnukowie ze zgrozą i przekleństwem wspominać będą imiona tych, co byli przyczyną rozlewu niewinnej krwi naszych rodaków, a obce narody z pogardą spoglądać będą na niecne postępowanie oświeconego już narodu, a z współczuciem litością na biedne bezbronne ofiary.
    Kiedy więc tak już głośne dochodziły nas wieści, kiedy o milę tylko chłopi zabili p. Łopackiego, trudno było dłużej nie wierzyć; zakopała więc matka srebra i wszystkie kosztowne rzeczy i trochę bielizny dała do przechowania jednemu chłopu, który był polowym w wielkich łaskach u ojca i zdawał się dla nas bardzo przychylny. Dnia 23 lutego doszła nas wieść, że chłopi zbierają się jeszcze tej nocy zrabować dwór w Łąkcie, a ojca zabić; nie było co czekać. Rodzice, leśniczy, kucharz, służące i ja na ręku rządcy schroniliśmy się do chałupy niby poczciwego chłopa, zostawiwszy otworem cały dom zamożny we wszystko, stajnie, spichlerz, browar, gorzelnię, słowem, całe swoje mienie na pastwę chłopów, którzy nie kontentując się zrabowanymi rzeczami, zabijali jeszcze, panów, mając to zapewnienie, że kiedy wybiją wszystkich ciarachów, jak ich nazywali, nie tylko pańskie będą mieli darowane, ale gruntami dworskimi będą się dzielić, przy tym, jak mówią, upojeni byli wódką z opium. Ta jednak noc przeszła spokojnie, rano powróciliśmy do domu cokolwiek uspokojeni, gdy wtem przychodzi kucharz z ostrzeżeniem, że właśni chłopi, chcąc uprzedzić z innej wsi, zbierają się dzisiaj zrabować dwór, a że ich najbardziej namawia do tego ów poczciwy chłop, u któregośmy nocowali, i że bardzo wiele stoi powozów przed naszą karczmą, którą chłopi ż Łąkty rabują, i tych państwa, co widać, uciekają do miasta, puścić nie chcą. Ojciec, nie widząc innej rady, posłał do tych chłopów, ażeby tych państwa przepuścili, a sami przyszli do gorzelni, gdzie wszystkie piwnice dla nich otwarte. Jakoś to trafiło im do przekonania, przepuścili więc powozy, a sami udali się do gorzelni, gdzie do ostatniego pili. Korzystając z tego, że chłopi pijani nie tak prędko będą rabować, kazał ojciec w ten moment zaprzęgać, ażeby przynajmniej z życiem uciec do bliskiego miasteczka Wiśnicza. Ale na próżno wydaje rozkazy, nikt ich słuchać nie chce; zbuntowana czeladź wszystka się porozchodziła, a kiedy prosi, zaklina furmana, żeby czym prędzej zaprzęgał, obiecując mu za to 20 florenów, on odpowiedział: - Stul pysk, ciarachu, niedługo będziemy mieli nie 20 fl., ale wszystko, co masz, a w dodatku będziesz dędał na tej jabłoni. Ten sam furman, co to powiedział, służył u rodziców lat pięć, był wierny i bardzo posłuszny. Nie było innej rady, trzeba było się gotować na śmierć; klękli rodzice przed obrazem Matki Boskiej, wzywając Jej świętej opieki, gdy wtem przychodzi dwóch strażników mówiąc, że chłopi z Żegociny* za godzinę już tutaj przyjdą, ażeby zrabować i zabijać każdego, co w surducie. Na tę straszną wiadomość tyle tylko odpowiedział ojciec: - Uciekać niepodobieństwo, niech się więc dzieje wola nieba, poszlijcie tylko po księdza, niech się wyspowiadam.
    Strażnicy podjęli się przewieźć nas do Wiśnicza za bardzo znaczną sumę, a będąc w służbie austriackiej, mając orzełki na czapkach, byli zupełnie bezpieczni, bo chłopi pod karą śmierci zabronione mieli, ażeby żadnego cesarskiego urzędnika nie zabili. Na rozkaz strażnika ten sam furman, co tak grubiańsko odpowiedział ojcu, natychmiast zaprzągł do powozu; chcieliśmy choć trochę wziąć rzeczy, ale już chłopi z Żegociny byli niedaleko Łąkty, trzeba było więc czym prędzej uciekać. Jadąc do Wiśnicza, napadła na nas banda chłopów z kosami, widłami, cepami, zatrzymali powóz, pytając: - A gdzie jedziesz, psie, ciarachu?
     Ale strażnicy powiedzieli, że mają rozkaz przeprowadzić tych państwa w całości do Wiśnicza. Dali więc chłopi nam przejechać, wołając tylko: - Mieliby my konie, brykę taką piękną, a za jego łeb byłoby 10 florenów. Przyjechawszy do Wiśnicza, zajechaliśmy do karczmy; ale Żyd właściciel karczmy powiedział, iż w żaden sposób nas przyjąć nie może, dopóki nie będziemy mieli karty od samego starosty, że nam wolno schronić się do miasta. Mając w Wiśniczu wiele znajomych, niewiele więc sobie z tego robiąc, udaliśmy się do Bryla, który, jakkolwiek pochodził z familii niemieckiej, miał jednak szlachetne serce i wierzył w Boga. Przyjął nas wprawdzie, ale zarazem powiedział, żeby niezwłocznie jechać do Bochni i wystarać się o pozwolenie starosty schronienia się do Wiśnicza, gdyż inaczej nawet na noc przyjąć nas nie może, a to dla surowego zakazu. Nie tracąc czasu, udaliśmy się do Bochni; na drodze spotkaliśmy z piętnaście powozów jadących w tym samym celu co i my pod eskortą przepłaconych chłopów, a to dla bezpieczeństwa, żeby ich inni nie napadli. Do Bochni dojechaliśmy szczęśliwie; przed samym miastem zrobiona była natenczas rogatka, na której był wówczas Hoschard. Ten zastępował starostę, gdyż ten był słaby; jednym dawał karty, pozwalając się schronić do miasta, drugim kazał powrócić na wieś, gdzie go niechybna śmierć czekała, a wszystko to według swego upodobania. My jechali na ostatku za wszystkimi powozami, najdłużej musieliśmy czekać na wyrok, jaki ów niegodziwy człowiek nam ogłosi. Czekając tak blisko cztery godziny, byliśmy świadkami okropnego dramatu, na wspomnienie którego trudno się od łez wstrzymać. Może z jakich dwieście wozów przyjechało od strony Gdowa z zabitymi, rannymi, konającymi ofiarami, wszystko pod eskortą chłopów, którzy ich już pod samym miastem jeszcze szturkali widłami lub bili kijami. Co to był za straszny widok, widzieć zbitych i skrępowanych niewinnych obywateli, słyszeć krzyki rozpaczających kobiet, które także były skrępowane, ta płacze zabitego męża, ta zabitego ojca lub syna, ta zraniona prosi niegodziwych oprawców, żeby ją już do reszty zamordowali, a oni kłują widłami, aby przyczynić boleści, jakaś młoda i piękna panienka wyskakuje z wozu, pada do nóg Hoschardowi, prosząc, żeby ją raczej kazał zamordować, a ocalił życie ojca, który zraniony i skrępowany leży na tym wozie napełnionym trupami, lecz niegodziwy tyran kazał na powrót wsadzić na wóz młodą panienkę, gdzie ją chłopi targali za włosy. Wszystkie te wozy tak z żywymi, jak i z zabitymi przepuszczano do miasta, pytając się pierwej:
- A za co zabiliście tego lub owego pana? - Na co chłopi odpowiedzieli: - u tego znaleźliśmy fuzję, tamten kazał robić pikę, trzeci znów powiedział, że Jaśni Panowie są szelmy. Takie i tym podobne było tłumaczenie chłopów, bez którego nawet zupełnie mogłoby się obejść.
     Na jednej furze między rannymi leżał ksiądz powiązany. Kiedy ta fura stanęła przed tą rogatką, ksiądz poznaje Hoscharda, z którym żył w przyjaźni, prosi go więc i zaklina, żeby go kazał rozwiązać, lecz tyran zamiast uwolnić nieszczęśliwego starca, dać mu schronienie w mieście, powiedział chłopom, żeby go nie zabijali, tylko odwieźli na plebanię i pilnowali, żeby regularnie nabożeństwo odprawiał; biedny ksiądz, widząc, że jego prośba żadnego skutku nie wywarła, zaczął przemawiać słowami religii, zaklinał ich, ażeby się upamiętali, aby pamiętali na sąd Boga. Wtenczas, kiedy tak przemawiał do zbrodniarzy, chłopi tak go bili, że może w pół godziny żyć przestał, wymówiwszy te słowa: - Nie tyle ci winni, co zabijają, ale ci, co byli narzędziem do tego. Ja nie miałam wtenczas jak lat 6, bardzo więc mało zostało mi w pamięci owych wypadków, a to, co piszę, więcej wiem z opowieści rodziców niż z własnej pamięci. Kiedy na nas przyszła kolej, stanęliśmy przed rogatką zapytani przez Hoscharda, czego żądamy, odpowiedział ojciec, że karty bezpieczeństwa i pozwolenia mieszkania w mieście; Hoschard poszedł do swojej kancelarii, a po chwili przysłał z odpowiedzią; że ten ślepy pies, co jeździł na sesje do Kotarskiego, niech zdycha na wsi. Nie dostawszy więc pozwolenia mieszkania w mieście, trzeba było powrócić do Łąkty i poddać się pod cepy chłopów.
      Do Łąkty trzeba jechać na Wiśnicz. Przejeżdżając więc przez Wiśnicz wstąpiliśmy jeszcze do Bryla, ażeby się na zawsze z nim pożegnać; ale poczciwy ten człowiek nie dał nam wracać do domu i narażając się na własne niebezpieczeństwo przyjął nas do swego domu. Na drugi dzień dowiedział się ojciec, że miejsce Hoscharda w ten dzień zastępuje (zapomniałam nazwisko), który ma być bardzo dobry, nająwszy sobie ojciec chłopów, pod ich eskortą udał się do Bochni i na swą prośbę otrzymał pozwolenie mieszkania w mieście. Odtąd więc mieszkaliśmy ciągle w Wiśniczu aż do listopada 1846 r.
Zaraz na drugi dzień po naszej ucieczce z własnego domu właśni poddani zupełnie nas zrabowali, tak że nawet piece poburzyli i żelazo z nich powyjmowali, książkami zaś, których było bardzo wiele, zrobili sobie drogę do browaru, gdyż wtenczas było błoto. Pierwej jednak nim zrabowali, stoczyli bitwę z chłopami z innej wsi, którzy chcieli także zrabować. Kiedy się już wszystko uspokoiło, pojechała mama do Łąkty, ale niestety nic nie zastała, co nie zrabowali, na kawałki potłukli, jak np. meble, porcelanę, szkło itp., nawet żadnej szyby w oknie nie było; srebra, które przed rabunkiem matka zakopała, zostały w całości, odkopawszy więc je, w wielkim sekrecie i tylko w obecności służącej, przywiozła je do Wiśnicza.
     Po tym rabunku położenie nasze było bardzo krytyczne, cały majątek przeszedł w ręce chłopów, a bardziej jeszcze Żydów, którzy zrabowane rzeczy za bezcen kupowali, nawet pieniędzy gotowych zapomnieli rodzice wziąć, mieli więc tylko 2000 fl. całego majątku i srebra wartości może 1000 fl. Niektórzy obywatele powracali do swoich wsi, inni mieszkali w mieście, my jednak bali się powrócić do Łąkty, chcieliśmy wziąć jaką dzierżawę w Krakowskiem, jako też na końcu listopada 1848 r. przyjechaliśmy do Krakowa, gdzie mieszkała wówczas ciotka Teofila i Zuzanna, jako też i ciotka Kuszańska". [Zachowano oryginalną pisownię]

   
   W Rozdzielu Dolnym, na pograniczu przysiółków Folwark i Dwór, przy rozwidleniu dróg, znajduje się kapliczka nazwana Pod Lipami. Kiedyś w tym miejscu stała kamienna figura Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej (zdjęcie po lewej). Na cokole widniał napis: "Pamiątka 1846". Jak głosi legenda figurę ufundował miejscowy właściciel dóbr (dziedzic) jako wotum za uratowanie od zagłady podczas rabacji, które zawdzięczał także tutejszym chłopom. W latach 1946 - 1958 figurę obudowano kaplicą i tak jest do dziś. Na tej właśnie figurze wspiera się ołtarz (po prawej).

    Krótki zapis na temat Rozdziela Górnego znajduje się natomiast w książce "Rok 1846. Kronika dworów szlacheckich zebrana na pięćdziesięcioletnią rocznicę smutnych wypadków lutego" napisana przez księdza Stefana Dembińskiego i wydana drukiem w Jaśle, w drukarni L.D.Stoegera, w 1896 roku.

  Cytuję, w zapisie oryginalnym: "Rozdziele górne. Osadę tę w powiecie Bocheńskim, własność Jana Kantego Zabawskiogo, naszli chłopi od Raybrodu i Wojakowy, a nie mogąc oprzeć się pokusie, zrabowali takowy, właściciela zaś wraz z synem Leonem, uczniem szkoły wojskowej w Bardyowie, odstawili do Wiśnicza".
   W tym samym wydawnictwie, wśród 425 wymienionych z nazwiska ofiar, znalazł się zapisany pod pozycją 210 Łobarzewski Maciej, z Rzegociny.

    Do problemu rabacji chłopskiej w okolicy Żegociny powraca także Czesław Blajda, autor książki "Żegocina dawna i współczesna". Oto jej fragment, poświęcony tej sprawie: "Państwo Ponińscy (właściciele dworu w Łąkcie) byli to ludzie dobrzy. Kazano nam pańskie odrabiać, ale gdy nam zabrakło żywności lub wypadało chałupę poprawiać, dwór wszystkiego dostarczał i głodu nigdy nie zaznaliśmy, jaki później po zniesieniu pańszczyzny nam dokuczał. Państwo Ponińscy byli dobrzy, to i rządcy, który nieraz na ławę kazał się rozciągać darowaliśmy i w czasie rabacji własnych Państwa mieszkańcy Łąkty nie rabowali, tylko obcy od Limanowej, a Łąkieccy brali tylko na przechowanie i później oddawali." Ks. Łobczowski pytał ojca skąd ta straszna rzeź i rabunki powstały, na co ojciec odpowiedział: "Z Cyrkułu dostały gminy pozwolenie na 3 dni, by Polaków Panów zabijać, którzy chcieli cysarskich wypędzić". Opowiadanie ojca ks. L. Łobczowskiego o przyczynach rabunku potwierdzają źródła historyczne: A. Tezarczyk "Rzeź galicyjska 1846", F. Wiesiołowski "Pamiętnik z 1845-1846", /.../ Opowiadano, że w sąsiedniej Laskowej przecinano właściciela dworu drewnianą piła. mówiąc: "rżnijcie powoli, bo to był dobry pan". W Rozdzielu Dolnym chłopi obronili i ukryli pana, który z wdzięczności ufundował piękną figurę. Matki Boskiej z napisem "Pamiątka 1846 r.". We wsi Młynne koło Laskowej właściciel dworu ukrył się w gałęziach modrzewia (Żuławski - ojciec poety Jerzego Żuławskiego)".

   Interesujący artykuł na temat rabacji na terenie cyrkułu bocheńskiego napisał Jaunusz Paprota. W opracowaniu pt. "Rabacja galicyjska w Bocheńskiem" pisze: "W pierwszej kolejności ofiarą rozszalałych, często pijanych band chłopskich, padły dwory znane z wcześniejszej działalności spiskowej. W Nieznanowicach zamordowano brata Ludwika Kępińskiego - Henryka i jego brzemienną żonę Stefanię, której przecięto brzuch kosą, gdy chciała zasłonić męża. W Grodkowicach chłopi siekierami zabili Marcina Żeleńskiego, dawnego powstańca listopadowego. Po okrutnych torturach zabito Benedykta Marynowskiego z Tarnawy, ojca wspomnianego wcześniej Stanisława. Podobny los spotkał rodziny ziemiańskie Dydyńskich z Boczowa i Wesołowskich z Rdzawy. Wymordowano również rodzinę Rydlów ze Strzelc Małych. W Łapanowie chłopi nie darowali życia Karolowi Schlosserowi - odznaczonemu krzyżem Virtuti Militari za udział w powstaniu listopadowym. Ponoć jego order został zrabowany przez jednego z chłopów i przywieziony do cyrkułu w Bochni. Tam za 40 zł. reńskich odkupił go współpracownik Bernda, komisarz Wangerman i drwił, że ozdobi się w nim w dniu sądu ostatecznego. Bandy chłopskie siały postrach również w parafii Trzciana i Żegocina, choć w samych tych miejscowościach chłopi nie wzięli udziału w rabunkach, a nawet jak to było w Trzcianie i Leszczynie bronili majątku przed grupami włościan z innych wsi. Zrabowane i spustoszone zostały za to majątki ziemskie w Kamionnej, Rdzawie, Ujeździe i Łąkcie Dolnej i Górnej. W tej ostatniej z życiem uszła rodzina Kadłubowskich, która szczęśliwie schroniła się w pobliskim Wiśniczu. /.../ Gromady chłopów z Gnojnika i Uszwi zaatakowały też dwór i plebanię w Chronowie, a przed rabunkiem Lipnicy Murowanej powstrzymali ich mieszczanie i służba porządkowa (Landwach) na czele z komisarzem Brüllem. W czasie starć w Gosprzydowej miało zginąć dwóch chłopów, których zawieziono razem z rannymi do Wiśnicza. W czasie potyczki z chłopami na terenie Lipnicy Dolnej zabity został ekonom Bzowskiego Zaremba, częściowemu spaleniu uległ też pański dwór".
   Autor podaje także informację o następujacej treści: "Za to z samej Żegociny miała pochodzić niejaka Draganka, która stanęła na czele zgrai rabusiów i na koniu, z fajką w zębach, rabowała w okolicach Zakliczyna". Natomiast Przemysław Wielgosz a artykule pt. "Pięćset lat kacetu. Ojczyzna-pańszczyzna" pisze: "Wśród ofiar nie było ani jednego Żyda, ani jednego Niemca. Wśród buntowników były natomiast kobiety, a jedna z nich, Draganka z Wielopola, przewodziła oddziałowi, którego członkowie zabili księdza w klasztorze koło Zakliczyna nad Dunajcem, a potem wygłosiła kazanie". Skad pochodziła owiana złą legendą Draganka, trudno dociec.
   Długo znane było w Żegocinie i okolicy powiedzenie o rabacji: "Pamiętajcie chłopy rok czterdziesty szósty jak my bili panów kijami w Zapusty". Powiedzenie to powtarzano jeszcze w okresie międzywojennym.
   Udało się znaleźć jeszcze jedną wzmiankę o chłopch z okolic Żegociny w okresie rabcji. W książce pt. "Oblężenie Limanowy czyli Rzeź Galicyjska 1846 wierszem i inne utwory" autorstwa Leona  Żuławskiego, a właściwie w komentarzach do jego wierszowanej opowieści, czytamy "Bandy chłopskie, wyparte z Żegociny, zrabowały dwór w Łąkcie Górnej i Rozdzielu, nie doszło jednak do rozlewu krwi. Chłopi z Żegociny bronili własnej wsi i plebani przed rabunkiem, brali jednak również udział w napadzie na Limanową".

   Ofiary rabacji uczczono tablicami pamiątkowymi, znajdującymi się główne na cmentarzach . Jest w Tarnowie cmentarz, na którym pochowano ponad pięćdziesiąt osób zamordowanych przez galicyjskich chłopów w 1846 roku. Pomnik ten jest wyjątkowy i chociaż trudny do zauważenia, może właśnie w ten sposób symbolizuje trudną prawdę o rabacji. Tak nam trzeba dostrzec rabację, jak z bruku, jak spod ziemi wyrywającą się prawdę. Prawdę, niezauważalną i wiele lat ukrywaną. Prawdę, z którą aż do dziś - trudno się było zmierzyć.
   Trudno, bo główny winowajca - zaborca austriacki, był zainteresowany, by rabacja znikła z ludzkiej świadomości. Trudno, bo chłopi - ludzie stąd - byli obciążani winą za to, co się stało. Trudno - bo łatwiej się pamięta o sukcesach, o porywającym bohaterstwie, niż o potwornej tragedii i o tym, co nieludzkie. Rabacja ciągle wymaga badań historyków. O tym wydarzeniu powinno się dużo mówić, bo być może ono właśnie jest odpowiedzią, wytłumaczeniem wielu naszych polskich spraw nawet dziś.

   Mogiła zbiorowa ofiar rabacji galicyjskiej, znajduje się także na cmentarzu komunalnym w Bochni przy ulicy Orackiej. To obramowany betonowym murkiem ośmiobok, który wieńczy krzyż - imitacja drewna brzozowego. Umieszczona na grobie tablica zawiera listę ofiar, w tym parę nieznanych (NN). Są to: Jan Gallan, Jan Telesznicki, Henryk Kępiński, Stefania Kępińska, Marian Żeleński, Stanisław Stański, NN policjant z Bratkowic, Henryk Muhl, Adam N. - Strażnik policyjny, hr. Mieczysław Dębicki, N. Kępiński, N.N, Sebastian Wesołowski, Ignacy Dydyński, N.N, Mikołaj Włodkowski, Eliasz Tarasiewicz, Karol Schlosser, Karol Janta, Włodzimierz Rożen, Leon Kazimierz Biliński.
   Napis na płycie pamiątkowej: "OFIAROM RABACJI 1846 r. BOCHNIACY 1997" .